مقدمه

ترازنامه به عنوان یک گزارش مالی مهم، تصویر کلی از وضعیت مالی یک شرکت، سازمان یا فرد حقوقی را در یک زمان خاص نشان می‌دهد. این گزارش از دو بخش اصلی تشکیل شده است: دارایی‌ها و بدهی‌ها، که در واقع یک تعادل بین منابع و استفاده از منابع را نشان می‌دهد.

ترازنامه اطلاعاتی را در مورد دارایی‌هایی که یک شرکت دارد (مانند پول نقد، دارایی‌های ثابت و موجودی) و بدهی‌ها یا تعهداتی که شرکت باید پرداخت کند (مانند بدهی‌ها به اعتباردهندگان، وام‌ها، و حقوق صاحبان سهام) ارائه می‌دهد. این گزارش معمولاً به صورت یک “ترازنامه عمومی” ارائه می‌شود که شامل اطلاعات درباره دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام است.

در تحلیل ترازنامه، اصطلاحاتی مانند دارایی‌های جاری (موجودی، پول نقد، و… )، دارایی‌های ثابت (ارزش دارایی‌های بلندمدت)، بدهی‌های جاری (بدهی‌هایی که باید در سال مالی جاری پرداخت شوند) و بدهی‌های ثابت (مانند وام‌ها و بدهی‌های بلندمدت) مورد استفاده قرار می‌گیرند.

به طور خاص در بورس، ترازنامه‌های شرکت‌ها بررسی می‌شوند تا تصویری دقیق از عملکرد مالی و وضعیت شرکت در بازار سهام به سرمایه‌گذاران ارائه داده شود.

ترازنامه یکی از اسناد اصلی برای تحلیل وضعیت مالی شرکت‌ها، ارگان‌ها و سازمان‌ها است و به مدیران، سرمایه‌گذاران و علاقمندان به زمینه مالی کمک می‌کند تا بهترین تصمیمات را بگیرند.

تعریف ترازنامه چیست؟

ترازنامه مانند یک نقشه است که یک شرکت یا سازمان اقتصادی به کاربران اطلاعات اصلی و کلیدی درباره دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام ارائه می‌دهد. این گزارش، در یک زمان خاص تهیه می‌شود و نشان می‌دهد که شرکت در آن زمان دارای چه دارایی‌هایی است و به چه میزان بدهی دارد. ترازنامه نقطه مرجعی برای بررسی وضعیت مالی شرکت یا سازمان در یک زمان خاص است و اطلاعات کلی و مهمی را در اختیار کاربران قرار می‌دهد.

ترازنامه یک ابزار مفید برای ارزیابی وضعیت مالی شرکت است. این گزارش اطلاعات کلی و مهمی را در مورد دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه شرکت در یک زمان خاص نشان می‌دهد. در واقع، معادله اصلی ترازنامه به نام “معادله دارایی” (Assets = Liabilities + Equity)، مبنای اصلی این گزارش است و نشان می‌دهد که دارایی‌های یک شرکت (یا سازمان) چگونه بین بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام تقسیم شده است.

این معادله به طور مختصر به ما می‌گوید که دارایی‌های یک شرکت (از جمله دارایی‌های جاری و ثابت) برابر با مجموع بدهی‌های آن شرکت و حقوق صاحبان سهام است. به عبارت دیگر، منبعی که شرکت برای تامین دارایی‌های خود استفاده می‌کند، از طریق بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام است.

بیلان چیست

بیلان کاری یا صورت وضعیت مالی همان ترازنامه است. این گزارش مالی به صورت لحظه‌ای وضعیت مالی یک شرکت یا سازمان را نشان می‌دهد. اصطلاح “بیلان” یا “ترازنامه” به صورت مترادف استفاده می‌شوند و هر دو به همان معنی اشاره دارند. این گزارش اطلاعات مربوط به دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه شرکت را در یک زمان مشخص نمایش می‌دهد.

شکل ترازنامه در حسابداری

شکل حساب ترازنامه در حسابداری اغلب به شکل یک جدول دو ستونه یا به شکل حرف “T” ظاهر می‌شود. در این حالت، یک ستون به دارایی‌ها اختصاص دارد و ستون دیگر به بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام اختصاص دارد. در جدول دارایی‌ها، اقلامی مانند نقدینگی، سرمایه‌گذاری‌ها، وسایل ثابت، و دارایی‌های متداول می‌آید. در ستون بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام، بدهی‌ها و سرمایه شرکت و سهامداران به عنوان منابع تأمین مالی ذکر می‌شوند.

شکل گزارشی ترازنامه به طور معمول در متن ترازنامه اشاره می‌کند به دارایی‌ها و بدهی‌ها بدون استفاده از جدول دو ستونه. این شیوه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد و معمولاً برای شرح و توضیح دادن دارایی‌ها و بدهی‌ها به صورت نوشتاری در متن ترازنامه استفاده می‌شود.

شما می توانید از خدمات مالی و مالیاتی،خدمات حسابداری،خدمات حسابرسی و دیگر خدمات آکادمی استاد حساب استفاده کنید.

انواع ترازنامه چیست

درسته، ترازنامه‌ها دو شکل اصلی دارند:

1. ترازنامه حسابی (حساب):
   • ویژگی‌ها: این نوع ترازنامه به شکل دو ستونه یا حرف “T” درآمده است. دارایی‌ها در یک ستون و بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام در ستون دیگر ظاهر می‌شوند.
   • کاربرد: این نوع ترازنامه برای نشان دادن وضعیت مالی و منابع مالی شرکت به صورت واضح و خلاصه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
2. ترازنامه گزارشی یا سرمایه در گردش:
   • ویژگی‌ها: این نوع ترازنامه بیشتر بر مبنای توضیحات نوشتاری ارائه می‌شود. دارایی‌ها و بدهی‌ها در یک جریان متنی بیان می‌شوند و جزئیات بیشتری در مورد عناصر تشکیل‌دهنده دارایی‌ها و بدهی‌ها در این نوع ترازنامه داده می‌شود.
   • کاربرد: برای توضیحات دقیق‌تر و مفصل‌تر در مورد دارایی‌ها، بدهی‌ها و سایر عناصر ترازنامه به کار می‌رود.

هر دو نوع ترازنامه به معرفی دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام در یک زمان مشخص می‌پردازند، اما شیوه نمایش و جزئیات ارائه موارد مختلف است.

ترازنامه از چه اقلامی تشکیل شده است؟

در ترازنامه، اقلام اصلی شامل دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه هستند. این اقلام به دو دسته حساب‌ها و گزارشی تقسیم می‌شوند. در شکل حساب ترازنامه، این سه قلم در دو ستون (ستون سمت راست و چپ) قرار می‌گیرند و محاسبه می‌شوند. دسته حساب‌ها شامل دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه است، در حالی که دسته گزارشی اطلاعات دقیق‌تری ارائه می‌دهد و در متن ترازنامه به دارایی‌ها و بدهی‌ها اشاره دارد.

در دسته بندی ترازنامه، اقلام اصلی یعنی دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه به دسته بندی‌های خاصی تقسیم می‌شوند:

۱. دارایی‌ها در ترازنامه

دارایی‌ها در ترازنامه به دو دسته جاری و غیرجاری تقسیم می‌شوند، که هر کدام ویژگی‌ها و خصوصیات متفاوتی دارند.

دارایی‌های جاری، همان دارایی‌هایی هستند که در یک دوره کوتاه‌تر (کمتر از یک سال) به پول نقد تبدیل می‌شوند. این دارایی‌ها به عنوان منابع جهت پرداخت هزینه‌ها و تامین نیازهای جاری شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند. معمولاً به عنوان آمادگی برای پرداخت بدهی‌های جاری، سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت، وجوه نقد و موجودی‌های کالا و کالاهایی که قرار است به زودی به پول تبدیل شوند، شناخته می‌شوند.

دارایی‌های غیرجاری، عموماً دارایی‌هایی هستند که به مدت طولانی‌تر از یک سال در اختیار شرکت هستند و نیازمند زمان بیشتری برای تبدیل به پول نقد هستند. این دارایی‌ها شامل دارایی‌های ثابت مانند تجهیزات و دارایی‌های نامشهود مانند حقوق و دارایی‌هایی که به صورت طولانی‌تر ماندگاری دارند (به عنوان مثال، سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت) هستند.

در اغلب موارد، دارایی‌های غیرجاری نیاز به استهلاک دارند؛ به این معنا که هزینه استهلاک برای آنها در دوره‌های متعددی از طول عمرشان در نظر گرفته می‌شود. این هزینه استهلاک به مرور زمان، از ارزش آن دارایی کاسته می‌شود.

۲. بدهی‌ها در ترازنامه

بدهی‌ها در ترازنامه به تعهدات مالی اشاره دارند که شرکت باید در آینده به آنها پرداخت کند. این بدهی‌ها در ستون سمت چپ ترازنامه قرار می‌گیرند. معیار طبقه‌بندی بدهی‌ها مانند دارایی‌ها براساس زمان عمر بدهی‌ها تعیین می‌شود و به دو دسته بدهی جاری و بدهی غیرجاری تقسیم می‌شوند.

1. بدهی‌های جاری:
   • بدهی‌هایی که انتظار می‌رود در یک سال یا کمتر از آن پرداخت شوند.
   • مثال: بدهی‌های بانکی، بدهی‌های مالیاتی، دستمزد کارکنان و مالیات بر درآمد.
2. بدهی‌های غیرجاری:
   • بدهی‌هایی که تسویه آنها بیشتر از یک سال زمان بر می‌دارد.
   • مثال: وام‌های بلندمدت، اوراق قرضه، وثیقه و سایر تعهدات مالی طولانی‌مدت.

طبقه‌بندی بدهی‌ها در ترازنامه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا نشان می‌دهد که چه مقدار از تعهدات شرکت در دوره‌های مختلف باید در یک سال پرداخت شوند و چه مقدار از آنها برای دوره‌های بلندمدت است.

۳. حقوق صاحبان سهام در ترازنامه

حقوق‌ صاحبان سهام در ترازنامه، نشان‌دهنده حق مالکیت سهامداران در شرکت و ارزش شرکت است که تحت مالکیت آنان قرار دارد.

به طور کلی، حقوق صاحبان سهام معادل با تفاوت بین دارایی‌های شرکت و بدهی‌هاست. این حقوق در ستون سمت چپ ترازنامه قرار می‌گیرند و پایین‌تر از بدهی‌ها قرار می‌گیرند.

ترازنامه‌ای که بر اساس این تقسیمات تهیه شود و دارای بخش‌های دارایی‌های جاری، دارایی‌های غیرجاری، بدهی‌های جاری و غیرجاری باشد، به عنوان ترازنامه طبقه‌بندی شده شناخته می‌شود. استفاده از ترازنامه طبقه‌بندی شده به عنوان استاندارد حسابداری در بسیاری از واحدهای تجاری الزامی است.

نحوه نوشتن ترازنامه

برای نوشتن ترازنامه به صورت دستی، معمولا از یک جدول دو ستونی استفاده می‌شود. یک ستون برای دارایی‌ها و ستون دیگر برای بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام تخصیص داده می‌شود.

1. ابتدا نام حساب‌ها و دسته بندی‌های مختلف دارایی‌ها، بدهی‌ها و سرمایه صاحبان سهام را وارد جدول می‌کنید.
2. در ستون دارایی‌ها، میزان مانده یا ارزش هر دارایی را در انتهای دوره مالی یادداشت کنید. مانده دارایی‌ها می‌تواند شامل پول نقد، سرمایه‌گذاری‌ها، موجودی مواد و کالاها، سایر دارایی‌های جاری و غیرجاری و … باشد.
3. در ستون بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام، مقدار بدهی‌های جاری و غیرجاری به همراه مقدار سرمایه صاحبان سهام یا حقوق شرکت را یادداشت کنید.
4. نکته مهم: مجموع دارایی‌ها باید با مجموع بدهی‌ها و سرمایه صاحبان سهام همخوانی داشته باشد، یعنی:

$\text{دارایی‌ها}=\text{بدهی‌ها}+\text{حقوق صاحبان سهام}$

5. پس از اتمام یادداشت موارد فوق و اطمینان از تطابق مبالغ دو ستون، ترازنامه شما آماده است.
6. ترازنامه به عنوان یک معادله حسابداری، نشان‌دهنده تعادل مالی در شرکت است. این ابزار به ما کمک می‌کند تا وضعیت مالی شرکت را در یک زمان خاص به دقت اندازه‌گیری کنیم و بتوانیم تحلیلی دقیق از وضعیت مالی و عملکرد شرکت داشته باشیم.

نحوه ثبت استهلاک انباشته در ترازنامه

استهلاک انباشته بر روی دارایی‌های غیرجاری یا ثابت (مانند دارایی‌های ثابت مانند تجهیزات، خودروها، ساختمان‌ها و …) می‌باشد و در ترازنامه نیز تأثیر دارد.

در صورت استفاده از روش استهلاک خطی (یا سایر روش‌های استهلاک)، هزینه استهلاک به صورت سالانه در دفاتر حسابداری ثبت می‌شود. در ترازنامه، مبلغ استهلاک انباشته به عنوان کاهشی از مقدار اولیه دارایی‌های ثابت در طول زمان در نظر گرفته می‌شود.

با استفاده از مثال خودرویی که عمر مفید آن ۱۰ سال است و ارزش اولیه آن ۲۰۰ میلیون تومان بوده:

• پس از ۴ سال استفاده، با فرض استهلاک خطی، استهلاک انباشته به مقدار ۸۰ میلیون تومان می‌رسد (۲۰ میلیون تومان در هر سال × 4 سال).
• ارزش دفتری یا نهایی خودرو پس از ۴ سال استفاده، باید از ارزش اولیه کاسته شود. بنابراین، مقدار خودرو در ترازنامه پس از ۴ سال به مقدار ۱۲۰ میلیون تومان (ارزش اولیه ۲۰۰ میلیون تومان – استهلاک انباشته ۸۰ میلیون تومان) کاهش می‌یابد.

این کاهش ارزش دارایی ثابت به عنوان استهلاک انباشته در ترازنامه در نظر گرفته می‌شود و باعث کاهش موجودی دارایی‌های غیرجاری در ترازنامه خواهد شد.

نتیجه گیری